درباره کتاب
کتاب سخن و سخنوران، شرح احوال و آثار ۵۵ شاعر بزرگ ایران از قرن سوم تا ششم هجری شمسی است. مرحوم فروزانفر در مقدمه‌ی این اثر، ذکر می‌کند که قصد دارد کتاب را تا معرفی شاعران هم‌عصرش ادامه دهد اما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد و این کتاب ظاهرا در حد همین یک جلد باقی می‌ماند. در این کتاب، علاوه‌بر شناخت شاعران برجسته، با سیر شعر فارسی نیز آشنا می‌شویم. از شاعران بی‌دیوان مانند حنظله بادغیسی و پدر شعر فارسی، رودکی گرفته تا شاعران شهیرتر مانند انوری و فردوسی و خاقانی. فروزانفر، ابتدا شرح‌حال مختصر و دقیقی از روزگار و زمانه‌ی هر شاعر ارائه می‌دهد؛ سپس نمونه‌ای از اشعار وی را ذکر نموده و با نگاهی دقیق، عمیق، جامع و دور از جانبداری به نقد و بررسی اشعار او می‌پردازد. کتاب سخن و سخنوران، چکیده‌ی مطالعات و پژوهش‌های استاد فروزانفر در شعر و ادب فارسی است. درواقع مطالعه‌ی این اثر به‌منزله‌ی یک دوره‌ی فشرده‌ی تاریخ‌ادبیات، گزیده‌اشعار، نقد ادبی و سبک‌شناسی به شمار می‌رود.
بریده خواندنی
فردوسی وطن‌پرست بوده و به سرزمین نیاکان خود یعنی ایران بسیار عشق داشته و شور مخصوصی آشکار می‌سازد. کتاب شاهنامه که امروز یکی از خزاین لغت و گنجینه‌های فصاحت زبان ماست برای وسعت و قوت فکر و قدرت بیان و استواری طبع و اقتدار کلامی و احاطه‌ی تعبیری این استاد بزرگ بهترین نمونه و قوی‌ترین دلیل است و از آنجا می‌توان دانست که در گزارش معانی و پرداخت افکار، وی را چه مایه فراوان حاصل بود تا توانست آن داستانها و معناهای سخت‌عبارت را به این صورت زیبا و در این الفاظ جزل و روان جلوه دهد.
استاد طوس در تمام فنون سخن از نسیب و حکمت و اعتذار و انذار و غیره و همچنین در قصیده و قطعه و غزل دست داشت؛ و از دیگران کم نمی‌آمد ولی برای احیای ملت و زبان پارسی آنگونه شعر را کافی ندید و به داستان‌سرایی پرداخت. چه مقدمات و تنظیم برهانی و هر چه بدان ماند در اذهان عامه کارگر نیست و در اقناع و تحریض آنان به کار نمی‌رود و اگر به کار برده شود، فایدتی نخواهد بود و از میانه، اینگونه مقدمات هر چه به حس نزدیک‌تر، تصدیق را شایاتر و تمثیلات و داستانها معانی را به کسوت محسوس درآورده به تصدیق نزدیک می‌کند و از این جهت تمثیل در اقناع جمهور بهترین وسیله است و به توسط آن عامه را می‌توان بی‌آنکه ملتفت باشند به طرف هر مقصود متوجه ساخت و تحریک نمود و غرض شاعر، تحریک عواطف و احساسات است. پس تمثیل برای او از همه وسایل نافع‌تر خواهد بود.
بدیع‌الزمان فروزانفر
نویسندگان
زندگی‌نامه بدیع‌الزمان فروزانفر
بدیع‌الزمان فروزانفر یا با نام زمان تولدش، محمدحسین بشرویهای (در بعضی منابع نام زمان تولد او، محمدحسن آمده است.) فرزند آقا شیخ علی بشرویهای در سال ۱۲۷۶ هجری شمسی در یکی از روستاهای بشرویه از توابع استان خراسان جنوبی زاده شد. پدر و جدش روحانی و از معتمدان منطقه زندگی خود بودند. مقدمات علوم را در زادگاه خود آموخت و سپس راهی مشهد شد و از محضر استادان ادب حوزه خراسان هم‌چون ادیب نیشابوری بهره برد. تخلص فروزانفر در ابتدا، ضیاء بود اما بعدها معادل فارسی آن یعنی فروزانفر را برگزید. حدود سال ۱۳۰۳ به تهران رفت و معلمیش را از مدرسه سپهسالار آغاز کرد و چندی هم حجره ای در مسجد سپهسالار داشت. مدتی بعد در سال ۱۳۰۵ به سمت معلمی دارالفنون و دارالمعلمین عالی منصوب شد. در سال ۱۳۱۳ به معاونت دانشکده معقول و منقول یا الهیات منصوب شد. در سال ۱۳۱۴ مدرک دکتری ادبیات را از علی اکبر دهخدا، علی اصغر حکمت و دیگران دریافت کرد. ایشان از ابتدای تأسیس دوره دکتری ادبیات فارسی در دانشگاه تهران، تدریس در دوره‌ی دکتری را به عهده گرفت. تقریباً تمام شاگردان او در زمره‌ی چهره‌های مشهور و تأثیرگذار ادبی قرار گرفتند؛ ازجمله: پرویز ناتل خانلری، ذبیح الله صفا، مهدی حمیدی شیرازی، عبدالحسین زرینکوب، غلامحسین یوسفی، محمد امین ریاحی، سید محمد دبیرسیاقی، محمدرضا شفیعی کدکنی، سیمین دانشور و...
فروزانفر، چهره‌ای سیاسی نیز تلقی می‌شود. وی در چند دوره به نمایندگی مجلس شورای ملی و مجلس سنا انتخاب شد و به واسطه‌ی مناصب سیاسی، به کشورهای زیادی سفر کرد.
بدیع‌الزمان فروزانفر، محقق و نویسنده‌ی پرکاری بود که آثار زیادی از وی به جا مانده‌است. آثار ایشان در سه دسته‌ی پژوهش و تحقیق، شرح و تصحیح و ترجمه جای می‌گیرد. البته اشعار درخشانی نیز از ایشان وجود دارد. اگرچه علامه فروزانفر در شاخه‌ها و مباحث مختلف ادبی، فعالیت داشته‌اند اما تمرکز ایشان بر حوزه‌ی مولوی‌شناسی و مولوی‌پژوهی بوده است.
بدیع الزمان فروزانفر در سال ۱۳۴۹ و در ۷۳ سالگی رخت از زمین برکشید و در صحن حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
درباره‌ی بدیع‌الزمان فروزانفر
علامه فروزانفر از نوابغ و چهره‌های شاخص ادبیات ایران بود. او با اینکه دانش‌آموخته‌ی دانشگاه نبود و زبان‌های خارجی (به غیر از عربی) را نمی‌دانست، در زمینه‌های متعدد مانند پژوهش، تصحیح متون، تدریس، شاعری و ... به فعالیت پرداخت و در تمام حوزه‌ها سرآمد بود. دانش فروزانفر به حدی بود که برخی از سران ادبی ایران معتقد بودند نکته‌ای در تاریخ ادبیات پس از اسلام وجود نداشت که او نداند. فروزانفر به خاطر دانش گسترده ادبی‌اش، از همان اولین روزهای گشایش دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، تدریس در این دانشگاه را آغاز کرد و مدتی بعد به دلیل فعالیت‌های ادبی مهم و تاثیرگذارش، بی آنکه در مقطعی تحصیل کرده باشد، به توصیه‌ی هیئت ممیزه‌ای با حضور علی اکبر دهخدا، و با موافقت رئیس شورای دانشگاه، علی اصغر حکمت، درجه‌ی دکترا گرفت ) .تصویر پایین)
فروزانفر برای مدتی به‌عنوان نماینده‌ی مجلس سنا انتخاب شد و در دوره‌ای نیز ریاست کتابخانه‌ی سلطنتی را به عهده داشت. تمام شاگردانش دقت و حافظه‌ی قوی وی را می‌ستایند. تقریباً تمام چهره‌های نامدار ادبیات فارسی، از جمله محمد معین، محمدرضا شفیعی کدکنی، سیمین دانشور و... افتخار شاگردی بدیع‌الزمان فروزانفر را داشته‌اند. فروزانفر، شیفته‌ی مولوی بود و به‌دلیل شرح آثار و احوال و اقوال مولانا به عنوان مولوی‌پژوه شناخته می‌شد. تعدادی از آثار او به این قرارند:
سخن و سخنوران، (۱۳۰۸)، منتخبات ادبیات فارسی (۱۳۱۳)، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی (۱۳۱۵)، تاریخ ادبیات ایران (بعد از اسلام تا پایان تیموریان) (۱۳۱۷)
فرهنگ تازی به پارسی (با مشارکت چهار نفر از استادانِ دیگر) (۱۳۱۹) خلاصه مثنوی، به انتخاب و انضمام تعلیقات (۱۳۲۱)، فیه مافیه از گفتار مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی (تصحیح) (۱۳۳۰) و کلیات شمس یا دیوان کبیر (۱۳۳۶–۱۳۴۸).
وی در 74 سالگی براثر سکته‌ی قلبی درگذشت و در حرم عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد. مدتی پیش، شایعه‌ای مبنی بر فروش قبر ایشان منتشر شد اما تولیت حرم حضرت عبدالعظیم، با انتشار تصویر آرامگاه ایشان به شایعات پایان داد.
جوایز و افتخارات بدیع‌الزمان فروزانفر
- تاسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه بیروت به دعوت این دانشگاه
- اخذ مدرک دکترا از علی اصغر حکمت بدون تحصیل در دانشگاه و به خاطر فعالیت های ممتاز ادبی
