جامعه باز و دشمنان آن
کارل ریموند پوپر
نام مترجم عزت‌الله فولادوند
دریافت جایزه لیپینکات (Lippincott Award) در سال ۱۹۷۶ توسط انجمن علوم سیاسی آمریکا (APSA)
حضور در فهرست «۱۰۰ کتاب برتر غیرداستانی قرن بیستم» انتشارات Modern Library
دریافت جایزه جامعه باز (Open Society Prize) در سال ۱۹۹۴ توسط دانشگاه اروپای مرکزی (CEU) درباره کتاب
کتاب «جامعه باز و دشمنان آن» نوشته کارل پوپر، یکی از تأثیرگذارترین و بحث‌برانگیزترین آثار قرن بیستم در حوزه فلسفه سیاسی و اندیشه لیبرال دموکراتیک به‌شمار می‌رود. این اثر که در سال ۱۹۴۵، درست در پایان جنگ جهانی دوم توسط انتشارات Routledge منتشر شد، طی دو جلد گسترده، به نقد تاریخی و فلسفی بنیادهای ایدئولوژی‌های توتالیتر می‌پردازد.
پوپر نگارش این اثر را در تبعید در نیوزیلند آغاز کرد، جایی که در خلال جنگ جهانی دوم به‌عنوان مهاجر اتریشی یهودی پناه گرفته بود. انگیزه نگارش کتاب را خود پوپر «واکنشی به ظهور فاشیسم، نازیسم و کمونیسم» عنوان کرده است. او این سه را، علیرغم تفاوت ظاهری‌شان، جلوه‌هایی از یک بیماری فکری مشترک می‌دانست: «تاریخ‌گرایی (Historicism) یا باور به یک مسیر اجتناب‌ناپذیر تاریخی».
کتاب به‌ویژه با عنوان و سبک جسورانه‌اش مشهور شد. پوپر در جلد اول، افلاطون را دشمن جامعه باز می‌نامد، و در جلد دوم به سراغ هگل و مارکس می‌رود. انتخاب چنین شخصیت‌هایی – که اغلب مورد ستایش بودند – در آن زمان جسورانه و جنجال‌برانگیز بود. پوپر استدلال می‌کند که این متفکران با ترویج ایده سرنوشت تاریخی یا ضرورت‌های دیالکتیکی، راه را برای اقتدارگرایی و سرکوب فردیت هموار کردند. اما در اینجا فقط با ساختار کتاب و نگاه کلی پوپر سروکار داریم؛ محتوای این نقدها در بخش خلاصه بررسی خواهد شد.
نثر کتاب اگرچه فلسفی و متراکم است، اما در بسیاری از بخش‌ها با زبانی روشن و حتی تحریک‌کننده نوشته شده و برای خوانندگان غیرفیلسوف نیز قابل پی‌گیری است. کتاب بلافاصله پس از انتشار مورد توجه روشنفکران لیبرال قرار گرفت. ایزایا برلین آن را یکی از قوی‌ترین دفاعیه‌های عقلانی از دموکراسی نامید. برایان مگی آن را «ضروری‌ترین متن فلسفه سیاسی قرن بیستم» می‌دانست، و جرج سوروس از این اثر برای نام‌گذاری بنیاد جهانی خود یعنی Open Society Foundations الهام گرفت. سوروس بعدها نوشت:« که کتاب پوپر، مبنای فلسفی تعهد من به دموکراسی و جامعه باز شد.»
با گذشت زمان، «جامعه باز و دشمنان آن» به یکی از ستون‌های فکری جریان لیبرال دموکرات در جهان تبدیل شد. در دانشگاه‌های آکسفورد، هاروارد، دانشگاه لندن (LSE) و بسیاری از مؤسسات آکادمیک دیگر، این کتاب در فهرست متون درسی فلسفه سیاسی و فلسفه علم قرار گرفت. انتشارات‌های معتبری چون Princeton University Press و Routledge Classics نسخه‌های جدید و تجدیدنظرشده‌ای از این اثر را منتشر کرده‌اند.
در مقدمه چاپ‌های بعدی، پوپر توضیح می‌دهد که این کتاب نه‌فقط نقد فلسفی متفکران گذشته، بلکه دفاعی پرشور از روش علمی، خردگرایی، و آزادی سیاسی است. به‌زعم او، جامعه باز همان جامعه‌ای است که در آن افراد بتوانند تصمیمات حکومت را نقد کنند، بدون ترس از سرکوب یا عقوبت. به همین دلیل است که کتاب، با گذشت بیش از ۷۵ سال، همچنان زنده و محل بحث باقی مانده است.
بریده خواندنی
افلاطون می‌خواهد خواننده چنین استنتاج کند که: «عادلانه این است که من چیزی را که مال خودم است نگه دارم. جا یا مقام مـن (يا كار من) مال خودم است. پس عادلانه این است که در مقام خود بمانم (یا به کار خود بپردازم)». این همان‌قدر درست است که استدلال کنیم: «عادلانه این است که هر کس چیزی را که مال اوست نگه دارد و به آن عمل کند. نقشه دزدیدن پول شما مال من است پس برای من عادلانه است که نقشه خود را حفظ کنم و به آن عمل کنم، یعنی پول شما را بدزدم.» روشن است که نتیجه‌ای که افلاطون می‌خواهد برای ما حاصل شود چیزی نیست جز شعبده‌بازی ناشیانه‌ای با معنای اصطلاح «مال خود». (مسأله این است که آیا عدالت اقتضا می‌کند که ما هر چه را به هر معنا «مال خودمان» باشد – مثلاً طبقه «خودمان» – نه تنها به چشم ملك، بلكه ملك ناگرفتنی خویش بنگریم؟ ولی چنین اصلی را حتی خود افلاطون هم باور ندارد زیرا این امر گذر به مذهب اشتراکی [= کمونیسم] را غیر ممکن می‌سازد. وانگهی، درمورد نگه داشتن فرزندان خود چه می‌توان گفت؟) با این شعبده لفظی خام، افلاطون می‌خواهد چیزی را مسجل کند که ادامه آن را «نقطه تماسی بین نظر خودش درباره عدالت و معنای مردم‌پسند و عمومی آن کلمه می‌نامد. به این روش، بزرگ‌ترین فیلسوف قرون و اعصار می‌کوشد ما را قانع کند که طبیعت راستین عدالت را کشف کرده‌است. سومین و آخرین استدلال بمراتب مهمتر و عبارت از توسل به مبادی اصالت کل یا اصالت جمع است و با این اصل ارتباط دارد که هدف فرد، حفظ ثبات دولت است.
کارل ریموند پوپر
نویسندگان
زندگی‌نامه کارل پوپر
کارل ریموند پوپر در ۲۸ ژوئیه ۱۹۰۲ در وین، اتریش، در خانواده‌ای از طبقه متوسط فرهنگی متولد شد. پدرش سیمون زیگموند پوپر، وکیلی برجسته و کتاب‌دوست، و مادرش جنی شیف، پیانیستی ماهر بود. خانواده پوپر از یهودیت به لوتریانیسم گرویده بودند، اما کارل در محیطی نسبتاً غیرمذهبی بزرگ شد.
او در دهه ۱۹۲۰ در دانشگاه وین به تحصیل ریاضیات، فیزیک و روان‌شناسی پرداخت. در این دوران، تحت تأثیر ایده‌های آلفرد آدلر و زیگموند فروید قرار داشت، اما بعدها از روان‌کاوی فاصله گرفت. در سال ۱۹۲۸ دکترای خود را در روان‌شناسی با رساله‌ای درباره روش‌شناسی علوم دریافت‌کرد. او هم‌زمان به مطالعه فلسفه پرداخت و با حلقه وین، گروهی از پوزیتیویست‌های منطقی، در ارتباط بود. اما خیلی زود از رویکرد پوزیتیویسم منطقی انتقاد کرد و از آن جدا شد.
اولین کتاب مهم او، «منطق اکتشاف علمی» (The Logic of Scientific Discovery)، در سال ۱۹۳۴ منتشر شد که در آن مفهوم «ابطال‌پذیری» را معرفی کرد. این ایده، که تمایز علم از غیرعلم را تعریف می‌کند، پایه‌گذار شهرت او شد. او معتقد بود که یک نظریه علمی تنها زمانی قابل اعتماد است که بتوان آن را ابطال کرد.
با قدرت‌گیری نازی‌ها، پوپر که دیدگاه ضدتوتالیتاریستی داشت، در سال ۱۹۳۷ به نیوزیلند مهاجرت کرد و در دانشگاه کانتربری به تدریس پرداخت. در دوران جنگ جهانی دوم، شاهکار خود، «جامعه باز و دشمنان آن» (The Open Society and Its Enemies)، را نوشت. این کتاب، که در سال ۱۹۴۵ منتشر شد، نقدی جامع بر فلسفه‌های افلاطون، هگل و مارکس و ایدئولوژی‌های تمامیت‌خواه بود.
پس از جنگ، در سال ۱۹۴۶، به انگلستان رفت و به‌عنوان استاد در مدرسه اقتصاد لندن مشغول به کار شد. او تا زمان بازنشستگی‌اش در سال ۱۹۶۹ در این دانشگاه تدریس کرد. در این دوران، او کتاب‌های مهم دیگری مانند «حدس‌ها و ابطال‌ها» (Conjectures and Refutations) و «فقر تاریخی‌گری» (The Poverty of Historicism) را منتشر کرد.
پوپر در طول زندگی خود افتخارات متعددی کسب کرد، از جمله نشان شوالیه در سال ۱۹۶۵، عضویت در انجمن سلطنتی انگلستان، و دریافت جایزه صلح آلمان در سال ۱۹۹۲. او همچنین جوایزی از دانشگاه‌های مختلف دریافت کرد و به یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان قرن بیستم تبدیل شد. پوپر در ۱۷ سپتامبر ۱۹۹۴ در لندن درگذشت.
درباره کارل پوپر
کارل پوپر یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان علم و نظریه‌پردازان اجتماعی قرن بیستم بود که آثارش تأثیر عمیقی بر فلسفه، علوم اجتماعی و سیاست داشت. فلسفه او به شدت متکی بر عقلانیت، نقدپذیری و روش‌شناسی علمی است. او در کتاب‌هایش تلاش می‌کند تا مرزهای علم و ایدئولوژی را مشخص کند و از نفوذ ایدئولوژی‌های تمامیت‌خواه در جامعه جلوگیری کند.
مهم‌ترین مفهوم فلسفی پوپر، ابطال‌پذیری (Falsifiability)، مبنای روش‌شناسی علمی اوست. بر اساس این ایده، نظریه‌ای علمی است که بتوان آن را به‌طور تجربی رد کرد. او این دیدگاه را در نقد پوزیتیویسم منطقی مطرح کرد و معتقد بود که علم بر اساس آزمون و خطا پیش می‌رود، نه بر اساس تأیید مکرر.
در حوزه علوم اجتماعی، پوپر مدافع سرسخت جامعه باز بود. او باور داشت که جامعه‌ای پیشرفته است که در آن نهادها و سیاست‌ها در برابر نقد و اصلاح باز باشند. این ایده در کتاب «جامعه باز و دشمنان آن» مطرح شده است، که در آن به‌شدت به فیلسوفانی مانند افلاطون، هگل و مارکس حمله می‌کند. او آن‌ها را به ترویج ایدئولوژی‌هایی متهم می‌کند که می‌توانند به سرکوب آزادی و تمامیت‌خواهی منجر شوند.
پوپر همچنین مخالف تاریخی‌گری بود، نظریه‌ای که تاریخ را تابع قوانین ثابت می‌داند. او این ایده را در کتاب «فقر تاریخی‌گری» رد کرد و تأکید داشت که تاریخ به دلیل پیچیدگی‌های انسانی و اجتماعی، قابل پیش‌بینی نیست.
پوپر نه‌تنها فیلسوف علم، بلکه نظریه‌پرداز سیاست و مدافع آزادی فردی بود. او معتقد بود که دموکراسی واقعی تنها در جامعه‌ای باز ممکن است، جایی که انتقاد و تغییر آزادانه صورت گیرد. آثار او الهام‌بخش بسیاری از متفکران معاصر بوده و همچنان یکی از ستون‌های اصلی فلسفه مدرن محسوب می‌شود.
جوایز کارل پوپر
- دریافت نشان شوالیه در سال ۱۹۶۵، عضویت در انجمن سلطنتی انگلستان و دریافت جایزه صلح آلمان در سال ۱۹۹۲.
- اخذ جوایز متعدد از دانشگاه‌های مختلف
عزت‌الله فولادوند
مترجمین
زندگی‌نامه عزت‌الله فولادوند
عزت‌الله فولادوند متولد ۱۳۱۴در اصفهان است. پدر او، محمد فولادوند، قاضی دادگستری بود و مدتی به عنوان دادیار دادسرای اصفهان فعالت می‌کرد. گرچه او دستی هم بر آتش سیاست داشت و در دوره‌های پانزدهم و شانزدهم مجلس شورای ملی (از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۰) به عنوان نماینده شاهرود و بعد از آن در سال ۱۳۳۲در کابینه سپهبد فضل‌الله زاهدی، به عنوان معاون پارلمانی نخست‌وزیر مسئولیت داشت. عزت الله سال‌های ابتدایی تحصیل و دوران متوسطه را در تهران گذراند و در میانه دوران متوسطه به انگلیس رفت تا در آنجا تحصیلش را ادامه دهد. اما به خاطر گران شدن ارز و فشاری که روی پدرش بود درسش را آنجا نیمه کاره رها کرد و به ایران برگشت. عزت الله فولادوند در همینجا دیپلم گرفت و برای بار دوم پس از پایان دبیرستان به اروپا و این بار به فرانسه رفت. او در پاریس مشغول تحصیل در رشته پزشکی بود که خواندن یک کتاب، زندگی او را برای همیشه تغییر داد. خودش تعریف می کند که: « روزی کتابی خواندم از برتراند راسل به نام «مسائل فلسفه» که بعدها شادروان منوچهر بزرگمهر آن را به فارسی ترجمه کرد. {با خواندن این کتاب} فهمیدم که گمشده‌ام را پیدا کرده‌ام و آنچه می‌جسته‌ام فلسفه است.» او به دنبال کشف علاقه اش، پزشکی را رها کرد، به آمریکا رفت و در دانشگاه کلمبیا لیسانس تا دکترای فلسفه اش را تکمیل کرد. بعد از آن و در اواخر سال ۱۹۶۲(۱۳۴۱) او به ایران بازگشت و مدتی بعد به اصرار یکی از دوستانش کار ترجمه را آغاز کرد. فولادوند اولین کتابش (گریز از آزادی اثر اریش فروم) را برای نشر فرانکلین ترجمه کرد. این کتاب موفقیت زیادی به دست آورد و ظرف مدت کوتاهی چندین بار تجدید چاپ شد و حتی از یونسکو جایزه گرفت. به دنبال این موفقیت علیرضا حیدری، مدیر انتشارات خوارزمی از فولادوند درخواست کرد که کتابی نیز برای این انتشارات ترجمه کند. انتخاب او کتاب «آلبر کامو» بود که به عنوان دومین اثرش آن را ترجمه کرد. اما بعد از آن او ازدواج کرد و درگیر مسائل دیگری شد تا بعد از انقلاب که آقای فولادوند کار نویسندگی و ترجمه را از سر گرفت. کتاب آمریکایی آرام محصول این دوره و بازگشت فولادوند به عرصه ترجمه است. فولادوند تا به امروز بیش از ۵۰ کتاب ترجمه و بیش از صد مقاله نوشته یا ترجمه کرده است.
درباره عزت‌الله فولادوند
عزت الله فولادوند یکی از برجسته‌ترین مترجمان و پژوهشگران ایرانی در زمینه فلسفه و علوم انسانی است. او به‌واسطه ترجمه آثار مهم فلسفی و اندیشه غربی به فارسی، شناخته شده و تأثیر بسزایی در گسترش اندیشه و فلسفه در ایران داشته است. به گفته علی دهباشی، «ما شناخت دقیق آثار و افکار نخبگانی مثل ارسطو، ماکیاولی، کانت، هگل، نیچه، پوپر، یاسپرس، گادامر، آرنت و نویمان را وامدار دکتر فولادوند هستیم.» ویژگی ترجمه عزت الله فولادوند نسبت به برخی مترجمین آثار فلسفی دهه‌های گذشته این است که چون خود او دکترای فلسفه از دانشگاهی آمریکایی دارد و از اصطلاحات فلسفی کاملا مطلع است واژه‌های معادلی که در زبان فارسی پیدا کرده دقیقا مفهومی را به دوش می‌کشند که در نظر بوده. ماهنامه مهرنامه در مقاله‌ای درباره اهمیت نقش فولادوند در ترجمه می‌نویسد: «نسل ما همه مديون فولادوند است. نسلي كه در سيلابي از كتاب‌هاي ايدئولوژيك چپ اسلامي و چپ ماركسيستي متولد شده بود در دوره جواني با آثار مترجمي مستقل روبه‌رو شد. مردي بي‌هياهو كه پيشتاز آشنايي با فلسفه سياسي آزادي‌خواهي در ايران امروز است.»
عزت‌الله فولادوند به‌دلیل شخصیت آرام، دوری از جنجال‌های رسانه‌ای و تمرکز صرف بر کار علمی، همواره چهره‌ای محترم در میان جامعه فرهنگی و فکری ایران بوده است. او بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و ترجمه می‌کند و کمتر در محافل عمومی حاضر می‌شود. این رویکرد او باعث شده است که آثارش به‌عنوان نمونه‌هایی از کار علمی بی‌حاشیه و دقیق شناخته شوند.
عزت‌الله فولادوند یکی از مهم‌ترین مترجمان و مروجان اندیشه فلسفی در تاریخ معاصر ایران است. ترجمه‌های او همچنان به‌عنوان منابع اصلی در دانشگاه‌ها و محافل فکری استفاده می‌شوند و نقش او در گسترش فلسفه مدرن در ایران بی‌بدیل است. ترجمه‌های او به دلیل دقت در انتقال مفاهیم و حفظ ساختار فکری نویسنده اصلی، مورد توجه خاص قرار گرفته است. او تلاش کرده زبان ترجمه‌هایش برای خوانندگان فارسی‌زبان روان و قابل‌فهم باشد. فولادوند همواره کوشیده تا روح متن اصلی را در ترجمه خود حفظ کند و از افزودن یا تفسیر شخصی در متن بپرهیزد.
از جمله آثار مهم ترجمه‌شده توسط عزت‌الله فولادوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آیا انسان پیروز خواهد شد اثر اریک فروم
- خشونت و انقلاب اثر هانا آرنت
- مردان اندیشه اثر برایان مگی
- اندیشه سیاسی کارل پوپر اثر جرمی شی یر مر
- برج فرازان اثر باربارا تاکمن
- زندگی نامه فلسفی من اثر کارل یاسپرس
- آلبرکامو اثر کانر کروز اوبراین
- نیچه و مسیحیت اثر کارل یاسپرس
- و ...
جوایز عزت‌الله فولادوند
- دریافت جایزه دوره های هشتم و نهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه کتاب‌های «فلسفه کانت» و «آگاهی و جامعه»
- برنده جایزه ترجمه ممتاز از یونسکو برای کتاب «گریز از آزادی»
- تقدیر از سوی مراکز فرهنگی و دانشگاهی
کارل ریموند پوپر
نویسندهعزتالله فولادوند
مترجمنقلقول از کتاب
کتاب‌های نویسنده
کتاب‌های مترجم
مطالب مرتبط
اختلاف نظر دو فیلسوف سیاسی درباره انقلاب و اصلاح
