کنش فرهنگی برای آزادی
نام مترجم احمد بیرشکدرباره کتاب
«کنش فرهنگی برای آزادی» اثر پائولو فریره، یکی از مهمترین کتاب‌های انتقادی و فلسفی در زمینه‌ی تعلیم و تربیت است که برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ در برزیل منتشر شده است. نسخه ترجمه فارسی کتاب نیز برای اولین بار در سال 1364توسط نشر خوارزمی به بازار آمد. فریره در این کتاب به موضوعاتی همچون آزادی فردی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته و تأثیر آنها بر توسعه‌ی انسانی را بررسی می‌کند. فریره با استفاده از تجربیات تاریخی و فلسفی، به نقش‌های سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ اشاره کرده و تأثیر آنها بر آزادی و حرمت انسانی را توضیح داده است. این اثر در دو بخش کلی نوشته شده است؛ بخش اول «روش سوادآموزی برای بزرگسالان به عنوان کنش فرهنگی» نام دارد که خود به دو زیرفصل تقسیم می‌شود: هر عمل فرهنگی، متضمن مفهومی از انسان در جهان است./ روش سوادآموزی بزرگسالان به عنوان یک عمل دانستن. بخش دوم «کنش فرهنگی و هشیارسازی» نام دارد. این بخش نیز به دو زیرفصل تقسیم شده است: کنش فرهنگی و هشیارسازی؛ بودن در جهان و با جهان/ کنش فرهنگی و انقلاب فرهنگی. پس از این دو بخش، قسمتی باعنوان ذیل وجود دارد که در آن به ریشه‌شناسی و معناشناسی واژه‌ی زایا (رشد) پرداخته شده است. در پایان کتاب نیز، فهرست اصطلاحات انگلیسی و معانی فارسی آنها درج شده است.
بریده خواندنی
متفکرانه‌بودن و مقصد غایی داشتن روابط آدمیان با جهان میسر نیست مگر وقتی که این روابط در زمینه‌ای تاریخی و در عین حال، طبیعی وجود یابند. بدون تفکر نقادانه، مقصد غایی وجود پیدا نمی‌کند و نیز مقصد غایی خارج از زنجیره‌ای زمانی از رویدادهای نامنقطع معنایی ندارد. برای آدمیان، اینجا بی‌نسبت با آنجا وجود ندارد که مرتبط با حالی یا قبلی یا بعدی نباشد. پس روابط انسان با جهان همانند خودش در ذات خود تاریخی است. نه تنها آدمیان تاریخی را می‌سازند که آنان را می‌سازد بلکه می‌توانند تاریخ این ساختن متقابل را بازگویند. به گفتۀ تلار دو شاردن، آدمیان در جریان تکامل همراه با انسان‌شدن توانایی آن را پیدا می‌کنند که زندگینامه داشته باشند. جانوران بعکس، در زمانی غرقه‌اند که از آنِ خود آنها نیست، بلکه متعلق به آدمیان است.
وجه تمایز اساسی دیگری بین ارتباط آدمیان با جهان و تماس جانوران با آن نیز وجود دارد. فقط آدمیان کار می‌کنند. مثلاً اسب آن چیزی را که خاص انسان است ندارد؛ یعنی آنچه را که مارکس به آن اشاره می‌کند «در پایان هر کار به نتیجه‌ای می‌رسیم که در آغاز در مخلیه‌ی کننده‌ی کار وجود داشته است.» کنشی که از چنین بعدی عاری باشد کار نیست. هم در کشتزار و هم در تماشاخانه‌ی سیرک ،کار ظاهری اسبان بازتاب کار آدمیان است. کنش، کار شمرده می شود نه از آن رو که کننده‌ی آن تلاش بدنی کمتر یا بیشتری را به کار برده است، بلکه از آن رو که کننده از تلاش خود آگاه است؛ می‌تواند برنامه‌ی عمل خود را بریزد ؛ابزارهایی بیافریند و از آنها استفاده کند تا میان او و موضوع کنشش میانجی شوند.
احمد بیرشک
مترجمین
زندگینامه احمد بیرشک
احمد بیرشک (۱۲۸۵-۱۳۸۱) یکی از مترجمان مشهور فارسی بود که در زمینه‌های مختلفی از جمله ریاضی، تاریخ علم و تقویم‌نگاری فعالیت داشت. بیرشک در دوران کودکی نزد پدرش آموزش‌های پایه و زبان فرانسوی و کمی روسی را فراگرفت. او در سال ۱۳۰۸ به دارالمعلمین عالی در رشته‌ی ریاضیات تحصیل کرد و سپس به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه درآمد.
بیرشک در طول زندگی حرفه‌ای خود، برای مطالعه در مورد سیستم‌های آموزشی به کشورهای مختلفی از جمله فرانسه، انگلستان و آمریکا اعزام شد. وی همچنین در تألیف دانشنامه بزرگ فارسی، دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی-فارسی، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام همکاری داشت.
او در سال ۱۳۲۷ با همکارانش اولین مدرسه هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را بنیان نهاد و تا سال ۱۳۵۸ بیش از ۱۶ هزار دانش‌آموز دیپلمه تربیت کرد.
درباره احمد بیرشک
احمد بیرشک، مترجم، ریاضی‌دان، تقویم‌نگار و پژوهشگر تاریخ علم بود. وی در سال ۱۳۴۱ از سوی دکتر پرویز ناتل‌خانلری، وزیر فرهنگ آن دوره، به معاونت وزارت فرهنگ رسید. یکی از مهمترین آثار بیرشک، گاهنامه تطبیقی سه هـزار سـاله است. وی با دیدن جزوه‌ای از درس معلم علوم اجتماعی متوجه به کار بردن تاریخ مـیلادی، هـجری شمسی و هجری قمری در یک جـمله شـد و به فکر تـنظیم جـدولی افتاد که در آن تبدیل تـاریخ‌ها بـه یکدیگر را نشان دهد و از این راه کار معلم و محصل را آسان کند. این کار را هم با شـایستگی انـجام داد و در این باره می‌گوید: «ما امیدوار هستیم کـه واقـعاً روزی برسد کـه تـمام تـاریخ‌هایمان غیر از تاریخ‌های دینی را بـه شمسی یاد کنیم.» از دیگر کارهای ماندنی بیرشک تأسیس «بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی» است. وی علاوه بر دانشنامه‌ی بزرگ فارسی، در تألیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی - فارسی تألیف عباس آریان‌پور و منوچهر آریان پور، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، نیز همکاری داشته‌است. مجموعه آثار احمد بیرشک بیش از ۱۱۸ عنوان گزارش شده که حدود ۵۴ مورد از آنها کتاب درسی‌اند. مشهور است که ایشان در سن نودسالگی، روزانه بیست ساعت کار می‌کرده‌اند! وی در سن ۹۵ سالگی درگذشت. آیت الله خامنه‌ای درباره خصوصیات بیرشک می‌گوید: «خدا رحمت کند آقای احمد بیرشک را. نمی‌دانم شماها با ایشان آشنا بودید یا نه؟ پیرمرد جالبی بود. ما پیریِ ایشان را دیدیم و درک کردیم؛ اگرچه از نوجوانی با اسم و کتاب‌های ایشان در مدرسه آشنا بودیم. پیرمرد در نود و چند سالگی، پُر تحرک و پُرتلاش بود. من از او خیلی خوشم می‌آمد. ایشان با من هم ملاقات کرده بود. این پیرمرد مثل یک جوان، جوان‌ها را توصیه کرد به درس خواندن و علم آموختن. ببینید یک پیرمردِ معتقد به علم و پیشرفت علمی و تحرک جوان‌ها، یک جمله حرفش می‌تواند یک عالم تأثیر بگذارد.»
جوایز احمد بیرشک
- کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد احمد بیرشک به عنوان دومین کتاب زندگینامه مفاخر ایران توسط این انجمن منتشر شده است.
- احمد بیرشک در سال ۱۳۷۷ از رییس‌جمهور، لوح تقدیر دریافت کرد و به عنوان استاد نمونه شناخته شد.
- وی از دانشگاه شهید بهشتی دکتری افتخاری ریاضیات دریافت کرد.
- بیرشک در فروردین ۱۳۸۱ نشان دولتی درجه یک دانش را از دفتر ریاست جمهوری دریافت نمود.
- در تاریخ ۲۹ مهر ۱۳۷۸ آیین بزرگداشت احمد بیرشک از سوی انجمن مفاخر فرهنگی ایران برگزار شد.
- مراسم بزرگداشت احمد بیرشک در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۲ در فرهنگسرای مدرسه برگزار شد.
