درباره کتاب
ریاضیات که در دوره های باستانی به وجود آمد در جریان پیشرفت خود راهی طولانی و بغرنج پیموده است. در طول هزاران سال مرتبا خصوصیات، موضوع و نیروی محرکه آن تغییر کرده است. ریاضیات از به وجود آمدن اولین مفاهیم مربوط به خط راست، به عنوان کوتاهترین فاصله بین دو نقطه، یا تشکیل اولین عناصر اعداد به عنوان واحدهای اولیه، راه خود را آغاز کرد تا امروز که به یک علم انتزاعی خالص تبدیل شده و مفاهیم و روش هایی کاملا مخصوص به خود دارد. زمانی بود که بشر با زحمت زیادی ۲ را با ۳ جمع و یا ۴ را از ۷ کم می کرد. ولی امروز پس از هزاران سال از آن زمان، بشر به جایی رسیده که می تواند به محاسبه حرکت اجرام سماوی و یا پدیده های داخل اتم بپردازد. امروز وسایل محاسبه ساده مانند سنگریزه‌ها، قطعه چوب‌ها، شکاف‌های روی درخت یا قطعات اعضای بدن آدمی جای خود را به ابزارهای جدیدی مثل ماشین‌های محاسبه الکترونیکی داده است که می‌توانند ده‌ها و حتی صدها هزار عمل را روی اعداد چند رقمی در کسری از ثانیه انجام دهند.
کتاب «ریاضیات در شرق» مجموع هفت مقاله از چند ریاضی‌دان روسی است. بعضی مقالات، یک نویسنده و برخی چند نویسنده دارند. اما ظاهرا چون مقالات «ک. و. گنه دنکو»، بیشتر از دیگران است، نام او به عنوان نویسنده‌ی کتاب روی جلد آمده است. تمام این مقالات درباره روند پیدایش و رشد و تکمیل مفاهیم ریاضی در مشرق‌زمین هستند، اما هر کدام از آنها به بخشی از تاریخ ریاضیات در این منطقه‌ی کهن می‌پردازند. عنوان این مقالات که به نوعی به محتوای مقاله نیز اشاره دارد، از این قرار است: «درباره تاریخ ریاضیات»، «گام‌های نخستین در تکامل شمار»، «ریاضیات ملت‌های قدیم بین‌النهرین»، «ریاضیات ملت‌های هند»، «تاریخ کسرهای اعشاری در چین» «ریاضیات شرق میانه و نزدیک در سده‌های میانه» و «نظریه‌ی خیام درباره‌ی خطوط موازی».
کتاب با کمک این ۷ مقاله، مسیر پیشرفت ریاضی در طول تاریخ و میان اقوام مختلف به ویژه در قاره کهن را بررسی می‌کند. مراحل اساسی تکامل ریاضیات، قوانین این تکامل، عوامل تکامل مفاهیم و روش های ریاضی موضوعاتی است که «ریاضیات در شرق» به آنها پرداخته است.
بریده خواندنی
در سده ۱۵ وقتی که قسطنطنیه به وسیله ترک ها اشغال شد، تماس بین دانشمندان مشرق زمین و اروپا بیشتر شد. در این زمان دیگر جداول نجومی گورکانی و سایر آثار دانشمندان سمرقند که به زبان های یونانی جدید لاتینی و آلمانی ترجمه شده بود، در اروپا پیدا می شد. ضمن این ترجمه ها باید اولین آثار جبری را هم نام برد که در آنها برای نخستین بار در اروپا اصطلاحات «مثبت» و «منفی» به کار رفته است، احتمال زیاد دارد که این اصطلاحات تحت تاثیر اصطلاحات قوشچی در اروپا به وجود آمده باشد، در همین زمان در اروپا بحثی که طوسی درباره اقلیدوس کرده بود شناخته شد و اروپایی ها با نظریات خیام و طوسی درباره تشکیل نسبت‌ها و خطوط موازی آشنا شدند. ممکن است اروپایی ها ایده بینهایت کوچک‌ها را از بحثی که طوسی درباره ارشمیدوس کرده است گرفته باشند. افکار خیام و طوسی و تعمیم مفهوم عدد و توسعه آن تا اعداد متصل خیلی به افکار رنه دکارت نزدیک است که پاره خط هندسی را به عنوان اعدادی که به وسیله مقادیر متغیر شرح داده شده است مطالعه می‌کند. ما درباره آشنایی دکارت با آثار طوسی اطلاعی نداریم ولی جان والیس با این آثار آشنا بود و در یکی از کارهای خود که به نظریه خطوط موازی و نظریه تشکیل نسبت ها اختصاص دارد همان بحث و انتقاد طوسی را درباره این مطالب تکرار کرده است.
